Hỏi đáp về bệnh sốt xuất huyết Dengue

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi-rút lây truyền qua muỗi, gây các triệu chứng giống như cúm nặng, đôi khi có thể dẫn tới biến chứng và gây tử vong được gọi là sốt xuất huyết Dengue nặng. Tỷ lệ mắc mới sốt xuất huyết Dengue tăng trên 30 lần trong vòng 50 năm qua. Theo ước tính, có tới 50-100 triệu trường hợp mắc sốt xuất huyết Dengue hàng năm ở trên 100 nước có bệnh dịch lưu hành, tức là gần một nửa dân số thế giới có nguy cơ mắc bệnh.

Sốt xuất huyết Dengue và sốt xuất huyết Dengue nặng là gì?

Sốt xuất huyết Dengue là bệnh truyền nhiễm từ trung gian truyền bệnh (vector) do bị muỗi mang mầm bệnh đốt. Có bốn típ huyết thanh khác nhau gây bệnh sốt xuất huyết, bao gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4.

Sốt xuất huyết Dengue nặng là tình trạng biến chứng có khả năng gây tử vong do mắc Sốt xuất huyết Dengue.

Theo ước tính, hàng năm có khoảng trên 50-100 triệu ca mắc Sốt xuất huyết Dengue trên thế giới, và khoảng 3 tỷ người đang sinh sống ở các quốc gia có bệnh Sốt xuất huyết Dengue lưu hành.

Bệnh xuất hiện ở đâu?

Sốt xuất huyết Dengue chủ yếu lây truyền qua muỗi vằn (Aedes aegypti) và phân bố ở tất cả các nước nhiệt đới. Muỗi Ae. aegypti và các loài khác như Ae. albopictus có khả năng thích ứng cao và sự phân bố phối hợp của chúng có thể làm lây lan bệnh lên phía bắc châu Âu hoặc Bắc Mỹ vào mùa hè. (Lưu ý: Khách du lịch mà đã bị nhiễm vi rút Dengue cũng có thể làm lây truyền bệnh khi họ bị muỗi Aedes tại địa phương đốt).

Dịch bệnh sốt xuất huyết Dengue có thể bùng phát bất cứ thời gian nào chừng nào muỗi vẫn đang hoạt động. Tuy nhiên, nói chung độ ẩm và nhiệt độ cao là điều kiện thuận lợi cho muỗi tồn tại và làm gia tăng nguy cơ lây truyền bệnh.

Các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết Dengue và sốt xuất huyết Dengue nặng là gì?

Sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết Dengue gây ra các triệu chứng giống như cúm và kéo dài từ 2 đến 7 ngày. Sốt xuất huyết Dengue thường xảy ra sau thời gian ủ bệnh từ 4-10 ngày sau khi người bệnh bị muỗi mang mầm bệnh đốt.

Sốt cao (40°C/ 104°F) thường đi kèm ít nhất hai trong số các triệu chứng sau:

• Đau đầu
• Đau hốc mắt
• Buồn nôn, nôn
• Nổi hạch
• Đau xương, khớp hoặc cơ
• Phát ban, nổi mẩn ngứa

Sốt xuất huyết Dengue nặng

Khi tiến triển thành sốt xuất huyết Dengue nặng, giai đoạn nguy kịch diễn ra trong khoảng 3-7 ngày sau khi xuất hiện dấu hiệu đầu tiên của bệnh. Thân nhiệt sẽ giảm, điều này KHÔNG có nghĩa là người bệnh đang hồi phục. Ngoài ra, cần đặc biệt chú ý tới các dấu hiệu cảnh báo dưới đây bởi vì đó có thể là dấu hiệu của sốt xuất huyết Dengue nặng:

• Đau bụng dữ dội
• Nôn liên tục
• Chảy máu lợi, chân răng
• Nôn ra máu
• Thở nhanh
• Mệt mỏi/ bồn chồn

Khi nghi ngờ sốt xuất huyết Dengue nặng, người bệnh cần được nhanh chóng đưa tới phòng cấp cứu hoặc cơ sở y tế gần nhất bởi vì tình trạng này gây ra:

• Thất thoát huyết tương có thể dẫn tới sốc và/hoặc tích tụ dịch dẫn tới suy hô hấp hoặc không;
• Chảy máu nặng;
• Tổn thương tạng nặng.

Điều trị Sốt xuất huyết Dengue như thế nào?

Chưa có vắc xin hoặc thuốc điều trị đặc hiệu bệnh sốt xuất huyết Dengue.

Người bệnh cần được tư vấn về chăm sóc sức khỏe, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Có thể dùng thuốc thuốc Paracetamol để hạ sốt và giảm đau khớp. Tuy nhiên, không dùng aspirin hoặc ibuprofen bởi vì các thuốc này có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.

Người đã bị nhiễm vi rút Dengue có thể lây truyền bệnh qua trung gian truyền bệnh là muỗi Aedes sau khi các triệu chứng đầu tiên xuất hiện (trong khoảng 4-5 ngày; tối đa 12 ngày). Để phòng lây truyền bệnh, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp như nằm màn tẩm hóa chất, đặc biệt là trong giai đoạn bệnh nhân bị sốt.

Nhiễm bệnh từ một típ vi rút sẽ có tác dụng bảo vệ suốt đời chỉ riêng với chủng đó. Tuy nhiên, người bệnh vẫn có thể bị nhiễm các típ vi-rút khác và tiến triển thành sốt xuất huyết Dengue nặng.

Khi xuất hiện các dấu hiệu sốt xuất huyết Dengue nặng (như trên), cần tham khảo ý kiến của bác sỹ và nhanh chóng nhập viện để điều trị.

Khi được chăm sóc y khoa đúng cách và phát hiện sớm, tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết Dengue thấp dưới 1%. Tuy vậy, nhìn chung khi mắc bệnh,người bệnh sẽ rất mệt và cảm giác rất khó chịu.

Cần làm gì nếu nghi ngờ mắc Sốt xuất huyết Dengue?

Nếu bạn nghi ngờ mắc sốt xuất huyết Dengue, cần được bác sỹ thăm khám ngay. Để chẩn đoán sốt xuất huyết Dengue, bác sỹ sẽ:

• Đánh giá các dấu hiệu và triệu chứng;
• Làm xét nghiệm máu để tìm vi rút Dengue;
• Khai thác tiền sử bệnh và tiền sử đi lại của bạn.

Người đi du lịch/công tác tại các nước có lưu hành bệnh sốt xuất huyết Dengue trong 2 tuần qua cần thông báo cho bác sỹ thông tin này.

Ai làm lây lan bệnh sốt xuất huyết Dengue và sốt xuất huyết Dengue nặng?

Vi rút Dengue lây truyền qua muỗi đốt đó là muỗi cái Aedes aegypti. Muỗi bị nhiễm bệnh khi đốt hút máu người mắc bệnh hoặc người nhiễm vi rút. Sau khoảng 1 tuần, muỗi mang mầm bệnh đó có thể lây truyền vi rút Dengue khi đốt người khác. Muỗi có thể bay ở độ cao 400 mét để tìm nơi chứa nước để đẻ trứng nhưng những nơi này thường gần nơi sinh sống của người.

Muỗi Aedes aegypti là kẻ ăn ngày: Thời gian muỗi đi ăn (đốt) sôi động nhất là sáng sớm và buổi chiều tà.

Vi rút Dengue không thể tự lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, một người bị nhiễm và đang mắc sốt xuất huyết Dengue có thể lây truyền cho các loại muỗi khác. Chúng ta cũng biết rằng con người lây truyền bệnh từ nước này sang nước khác hoặc từ vùng này sang vùng khác trong giai đoạn vi rút lưu hành và sinh sản trong máu.

Muỗi Aedes aegypti đã tiến hóa thành loài đốt nhiều lần trong ngày và đốt nhiều người trong giai đoạn chúng đi kiếm ăn. Đây chính là cơ chế khiến muỗi Aedes aegypti trở thành vật chủ trung gian gây bệnh dịch rất cao.

Muỗi sinh sản ở đâu?

Muỗi sống tại các khu vực gần với nơi loài người sinh sống (khu vực đô thị).

Muỗi Dengue đẻ trứng ở các lu/vại/thùng chứa nước bên trong nhà và các khu vực xung quanh nơi ở (bao gồm chai lọ, lọ hoa, thùng/xô/chậu/bình, rác thải, lốp hỏng, vv… chứa nước đọng).

Trứng muỗi nở khi gặp nước. Trứng muỗi có thể chịu được điều kiện rất khô và sống trong nhiều tháng. Trong suiều thángể chịu được điều kiện rất khô và sống -answg.

Muỗi trưởng thành “thường” đậu trong nhà ở các xó tối (phòng đựng đồ, dưới gầm giường, sau rèm cửa). Tại các khu vực này, muỗi không bị gió, mưa và kẻ thù của chúng tiêu diệt, khiến vòng đời và cơ hội sống của chúng đủ dài để chúng mang mầm bệnh truyền từ người này sang người khác.

Cần phải làm gì để giảm nguy cơ bị mắc bệnh sốt xuất huyết Dengue?

Biện pháp phòng bệnh tốt nhất cho các khu vực có muỗi Aedes mang mầm bệnh lưu hành là loại bỏ nơi sinh sản của muỗi– tức là tiêu diệt tại gốc. Việc làm giảm số lượng trứng (eggs), ấu trùng/bọ gậy (larvae) và thanh trùng/loăng quăng (pupae) sẽ giảm xuất hiện muỗi trưởng thành và lây truyền bệnh. Ví dụ về khu vực sinh sống của muỗi được liệt kê như sau:

• Trong nhà
  • Bẫy kiến
  • Bình/chậu hoa và đĩa hứng nước của bình/chậu hoa
  • Bể nước (nước sinh hoạt, phòng tắm, vv..)
  • Các thùng/hộp nhựa
  • Chai/lọ
• Ngoài trời
  • Chai/lọ và các hộp (đồ hộp, lon bia/nước ngọt…) phế thải
  • Lốp xe cũ (ô-tô/xe máy/xe đạp) phế thải
  • Các thùng tự chế
  • Hốc cây, hố nước/ổ gà trên đường, các công trường xây dựng
  • Lu/chum/vại chứa nước mưa
  • Vỏ cây, vỏ dừa và vỏ quả khô
  • Kẽ lá, gốc tre nứa quanh nhà
  • Thuyền/bè, thiết bị

Các vật dụng chứa nước mưa hoặc chứa nước ăn uống sinh hoạt cần được đậy kín nắp hoặc tiêu hủy phù hợp. Lậ nh hoạt cần được đậy kín nắp hoặc tiêu hủy n và thau rửa thường xuyên (để loại bỏ trứng muỗi) ít nhất một lần/tuần. Khi làm như vậy sẽ ngăn chặn muỗi trưởng thành phát triển từ các giai đoạn như trứng/ấu trùng/loăng quăng.

Trên thực tế, chìa khóa để phòng chống sốt xuất huyết là sự tham gia của cộng đồng. Khi mọi gia đình có ý thức làm giảm mật độ các vật trung gian gây bệnh, thì tỷ lệ lây truyền bệnh sẽ giảm hoặc thậm chí được ngăn chặn.

Bảo vệ bản thân và gia đình

Cách tốt nhất là bảo vệ bản thân không bị muỗi đốt. Có thể phòng tránh muỗi đốt bằng cách mặc quần áo che kín tay chân và bôi thuốc chống muỗi (chứa DEET, IR3535 hoặc Icaridin). Đây là biện pháp đơn giản và phù hợp nhất.

Lắp tấm lưới chắn muỗi ở cửa sổ, cửa ra vào và bật điều hòa cũng làm giảm nguy cơ muỗi xâm nhập vào trong nhà. Ngủ trong màn (mùng) (và hoặc màn/mùng tẩm hóa chất) kể cả ban ngày cũng là hàng rào bảo vệ bổ sung và cũng là biện pháp bảo vệ trước loài muỗi khác thường hoạt động vào ban đêm (muỗi gây sốt rét). Dùng các biện pháp bảo vệ khác trong nhà để xua và diệt muỗi như phun thuốc diệt muỗi, đốt nhang/hương trừ muỗi hoặc các loại thuốc/tinh dầu.