Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá: Hành lang pháp lý nhưng thực thi còn nhiều khoảng trống

Nhiều chuyển biến tích cực sau hơn 10 năm ban hành luật

Sau hơn 10 năm triển khai, những tác động tích cực bước đầu đã rõ rệt: nhận thức xã hội được nâng cao, nhiều cơ quan, bệnh viện, trường học treo biển cấm hút thuốc; các chiến dịch truyền thông đã giúp thay đổi thói quen của nhiều người dân.
Theo khảo sát của Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2024, tại Hà Tĩnh, tỷ lệ hút thuốc lá giảm từ 15,7% (năm 2020) xuống còn 13,7%; tỷ lệ hút thuốc thụ động tại nhà giảm từ 34,9% xuống 29,8%, tại nơi làm việc giảm từ 36,8% xuống 21,5%. Một số cơ quan, đơn vị tiên phong xây dựng “môi trường làm việc không khói thuốc” đã trở thành điểm sáng trong thực hiện luật.

Điều tra thực trạng hút thuốc lá ở người trưởng thành

Khoảng trống trong thực thi

Tuy vậy, ngoài đời sống thực tế, hình ảnh người dân vô tư hút thuốc tại bến xe, công viên, nhà hàng hay thậm chí ngay hành lang bệnh viện vẫn diễn ra phổ biến. Thực tế này cho thấy việc thực thi luật chưa nghiêm, chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe.

Thạc sỹ, bác sỹ Nguyễn Chí Thanh – Trưởng Ban Quản lý Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá tỉnh Hà Tĩnh – nhận định: “Luật đã có, nghị định đã ban hành, nhưng việc áp dụng còn rất hạn chế. Chúng ta mới chú trọng tuyên truyền mà chưa gắn chặt với cơ chế giám sát, xử lý. Vì thế, việc thực hiện mục tiêu giảm tỷ lệ người hút thuốc vẫn còn khó khăn, thay đổi thói quen hút thuốc của một số người dân vẫn còn hạn chế.”

Thực tế được minh chứng qua chia sẻ của anh Nguyễn Văn Hòa (42 tuổi, lái xe đường dài): “Nhiều lần tôi thấy biển cấm, nhưng chờ xe lâu, buồn ngủ nên hút thuốc cho đỡ mệt. Ít khi có người nhắc nhở hay xử phạt. Nếu có người nhắc thường xuyên, chắc chắn sẽ khác.”

Tại một quán cà phê ở TP Hà Tĩnh, chị Lê Thị Mai, nhân viên văn phòng, bức xúc: “Mỗi lần đi cà phê, tôi thường phải chịu mùi khói thuốc từ bàn bên cạnh. Quán có treo biển cấm, nhưng không ai quan tâm. Luật chỉ hiệu quả khi được áp dụng chặt chẽ, có người kiểm tra, xử phạt cụ thể.”

Một buổi truyền thông Phòng chống THTL cho học sinh  

Cần “thổi hồn” vào hành lang pháp lý

Việc ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá là bước đi đúng đắn, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng, phù hợp với Công ước khung về kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tuy nhiên, một hành lang pháp lý mạnh mẽ mới chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ là sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền các cấp, sự giám sát của cộng đồng và sự thay đổi trong nhận thức, hành vi của người dân.

Thạc sỹ, bác sỹ Nguyễn Chí Thanh nhấn mạnh, thời gian tới cần: Tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm; Mở rộng các mô hình môi trường không khói thuốc tại cơ quan, bệnh viện, trường học, bến xe; Đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu hút thuốc không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn xâm hại sức khỏe cộng đồng.

Một hành lang pháp lý dù chặt chẽ đến đâu cũng chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi được “thổi hồn” bằng giám sát nghiêm ngặt và ý thức tự giác của xã hội. Khi mỗi người hiểu rằng từ bỏ thuốc lá là bảo vệ chính mình, người thân và cộng đồng thì khi đó, luật mới thực sự đi vào cuộc sống.

Thanh Nhàn