Tồn tại trong công tác vệ sinh môi trường ở các trường học trên địa bàn tỉnh ta
Lâu nay, nói đến giáo dục, chúng ta thường nghĩ ngay đến việc dạy và học, đến phòng học với cảnh quan sư phạm mà ít khi chúng ta nghĩ đến vấn đề vệ sinh môi trường cho học sinh, giáo viên trong các trường học hàng ngày đang diễn ra như thế nào? Thực tế, sau chuyến khảo sát của Ban Văn hóa-Xã hội Hội đồng nhân dân tỉnh tại gần 20 trường học đại diện cho 4 bậc học từ Mầm non đến Trung học phổ thông trên địa bàn Thị xã Hồng Lĩnh, Cẩm Xuyên, Nghi Xuân, Vũ Quang cho thấy vấn đề vệ sinh môi trường trong các trường đang bộc lộ nhiều tồn tại, nghịch lý rất đáng quan tâm.
Theo báo cáo của Sở Giáo dục và Đào tạo, toàn tỉnh hiện có 722 trường, từ bậc học mầm non đến trung học phổ thông với 220.700 học sinh và 23.391 cán bộ, giáo viên. Trừ trên 200 trường mầm non có nhà vệ sinh được xây dựng khép kín trong các lớp học thì tương ứng với số trường còn lại có khoảng 1000 nhà vệ sinh tập thể. Trường ít thì chỉ có một công trình vệ sinh dùng chung cho cả thầy và trò, trường nhiều nhất cũng không quá 3 công trình vệ sinh trên một điểm trường. Với tỷ lệ 244 nghìn thầy và trò (lấy số tròn) trên tổng số 1000 nhà vệ sinh cho thấy sự thiếu và quá tải trong việc giải quyết nhu cầu hết sức bức thiết của học sinh lẫn giáo viên hàng ngày.
Trường Trung học cơ sở Bắc Hồng là một ngôi trường đạt chuẩn Quốc gia lâu năm, có cơ sở vật chất hết sức to đẹp, khang trang của Thị xã Hồng Lĩnh. Năm học 2014-2015, trường có 570 học sinh và trên 50 cán bộ, giáo viên, nhân viên. Tuy vậy, cả trường chỉ có 1 công trình vệ sinh với diện tích 16m2 dành cho giáo viên và 1 công trình vệ sinh 30m2 dành cho học sinh nam, nữ. Với thời gian nghỉ giữa hai tiết học là 10 phút thì chỉ khoảng 1/3 học sinh có nhu cầu thôi cũng đã khó đáp ứng. Không chỉ riêng trường Trung học cơ sở Bắc Hồng (Thị xã Hồng Lĩnh) mà thực trạng này còn diễn ra khá phổ biến tại các trường như: Trung học cơ sở Quang Thọ (Huyện Vũ Quang); trường Trung học cơ sở Mỹ Duệ, Trung học cơ sở Cẩm Trung (Huyện Cẩm Xuyên); trường Trung học cơ sở Đan Trường Hội (Huyện Nghi Xuân)…
Mặc dù thiếu cả về số lượng, quy mô diện tích song đây vẫn chưa phải là vấn đề đáng ngại lắm nếu so với chất lượng của hệ thống các công trình vệ sinh trong các trường học. Trừ một số ít công trình vệ sinh mới được đầu tư gần đây, còn lại phần lớn các công trình vệ sinh đều được xây dựng cùng với hệ thống công trình nhà học và gắn với thời gian hình thành phát triển của nhà trường nên tuổi thọ đều được tính bằng con số hàng chục năm. Thời gian sử dụng dài, lại đi kèm với quan niệm giống như tên thường gọi là “công trình phụ” nên hầu hết các công trình vệ sinh đều chưa được quan tâm, tu sửa, nâng cấp thường xuyên. Bên cạnh đó, chất lượng nguồn nước (như nước nhiễm phèn, nhiễm mặn) và ý thức sử dụng cũng là một nguyên nhân quan trọng góp phần làm xuống cấp các công trình vệ sinh.
Bên cạnh vấn đề nhà về sinh với những tồn tại nêu trên thì môi trường trong trường học cũng có nhiều vấn đề đáng quan tâm như việc tổ chức các hoạt động lao động tập thể cho học sinh; hoạt động thu gom và xử lý rác thải hàng ngày trong các nhà trường...
Ngày 05 tháng 5 năm 2014, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chỉ thị số 1537/CT-BGDĐT về tăng cường và nâng cao hiệu quả một số hoạt động giáo dục cho học sinh, sinh viên trong các cơ sở giáo dục, đào tạo, theo đó Bộ trưởng yêu cầu… Tổ chức cho học sinh, sinh viên trực nhật lớp, chăm sóc cây xanh, khuôn viên, giữ gìn cảnh quan, vệ sinh môi trường, phòng học, ký túc xá xanh - sạch - đẹp - thân thiện - văn minh; tổ chức cho học sinh, sinh viên thường xuyên tham gia các hoạt động lao động tập thể phù hợp với từng lứa tuổi và điều kiện của từng địa phương nhằm hình thành ý thức bảo vệ môi trường, giáo dục tình yêu lao động … tuy nhiên trên thực tế khảo sát thì ngoại trừ việc duy trì cho học sinh trực nhật lớp và một số ít trường tổ chức được hoạt động lao động tập thể nhân dịp nào đó như: khai giảng, đón đoàn kiểm tra... còn lại việc lao động trong các trường học đều được quy đổi cho phụ huynh học sinh đóng nộp bằng tiền mặt để trả công cho nhân viên bảo vệ trường hoặc hợp đồng với lao công. Điều này đã góp phần làm giảm hiệu quả tuyên truyền, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, giáo dục tình yêu lao động cho học sinh. Và đây cũng là một phần nguyên nhân của sự bẩn, mất vệ sinh, xuống cấp của các công trình vệ sinh trong các trường học hiện nay.
Đối với hoạt động thu gom và xử lý rác thải hàng ngày trong các nhà trường hiện cũng mới chỉ dừng ở mức thu gom còn khâu xử lý rác thì mỗi trường mỗi kiểu. Ở những địa phương có Hợp tác xã môi trường thì rác được gom lại và mang đi xử lý theo một thời gian quy định. Tuy nhiên, qua khảo sát, tìm hiểu thì mức phí mà các trường phải trả cho Hợp tác xã môi trường cũng hết sức lộn xộn và cao hơn mức quy định tại Nghị quyết số 57/2013 của Hội đồng nhân dân tỉnh. Ngược lại, ở những nơi không có Hợp tác xã môi trường hoặc trường không muốn ký hợp đồng thì rác được tự xử lý theo 2 phương pháp phổ biến nhất là đào hố chôn lấp hoặc đốt. Cá biệt có trường chọn phương án mang rác đổ ra bên ngoài tường rào của trường !. Mặc dù về cơ bản rác trong trường học chủ yếu là rác hữu cơ, bao gồm lá cây, giấy loại…rất dễ phân hủy hoặc tiêu hủy nhưng đối với những trường có tổ chức bếp ăn bán trú thì rác còn bao gồm các loại phế phẩm thải ra trong quá trình chế biến thức ăn cho học sinh, do đó việc gom rác lại vài ngày mới được mang đi xử lý hoặc các trường tự xử lý theo phương pháp thủ công lại tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ phát sinh dịch bệnh, mất an toàn vệ sinh thực phẩm trong nhà trường.
Một nghịch lý khác đó là đội ngũ nhân viên y tế trường học đảm nhận công việc chăm lo cho sức khỏe học sinh cũng như tổ chức các hoạt động giữ gìn công tác vệ sinh môi trường trong các nhà trường. Đến nay, tại cả 722 trường học đều đã được bố trí 722 nhân viên y tế trường học, trong đó có 615 nhân viên chuyên trách (chiếm tỷ lệ 85,2%) và 107 nhân viên không chuyên trách (chiếm tỷ lệ 14,8%). Hàng năm Sở Giáo dục và Đào tạo ban hành rất nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, nhắc nhở và tổ chức tập huấn công tác cho đội ngũ nhân viên y tế trường học. Song qua khảo sát thì đa số các trường đều chưa nhận thức đầy đủ và bố trí nhân viên y tế trường học làm đúng vị trí, chức năng, nhiệm vụ chính của mình, phần lớn các trường đều bố trí thêm một số công việc hành chính khác như văn thư, tạp vụ, thủ quỹ, dọn dẹp...v.v. Bản thân nhân viên y tế trường học khi được hỏi cũng gần như không nắm được nhiệm vụ chính của mình là cần phải làm những gì ? Nghịch lý này có lẽ cũng là một trong những nguyên nhân góp phần làm phát sinh những tồn tại nêu trên.
Đến nay, tuy chưa có một công trình nghiên cứu khoa học chính thức nào để chỉ ra chính xác những bệnh tật mà học sinh có thể mắc phải do việc nín nhịn đi vệ sinh lâu dài hoặc nhiễm các bệnh về đường ruột, bệnh ngoài da do tiếp xúc với môi trường mất vệ sinh. Song trước mắt với tình hình vệ sinh môi trường trong các trường học như hiện nay chắc chắn đang góp phần làm giảm hiệu quả việc giáo dục cũng như hình thành ý thức, tình yêu lao động trong học sinh; lâu dài làm ảnh hưởng đến sức khỏe, sự phát triển về thể chất của học sinh. Thực trạng này đang đòi hỏi các cấp, các ngành và cả xã hội cần có sự nhìn nhận lại, có sự quan một cách đúng mức đến công tác vệ sinh môi trường trong các trường học hiện nay.
Nguyên Khánh
