Bệnh dại và cách phòng chống

Bệnh dại là một bệnh nhiễm vi rút cấp tính của hệ thần kinh trung ương từ động vật lây sang người. Người mắc bệnh dại là do động vật (chó, mèo...) bị bệnh dại truyền virus dại sang người qua vết liếm, vết cắn, vết cào... trên da và niêm mạc bị tổn thương.  Khi bị mắc bệnh dại tỷ lệ tử vong rất cao nhưng bệnh dại có thể dự phòng được.

Tác nhân gây bệnh

Là vi rút dại( Rhabdovirus) thuộc họ Rhabdoviridae; Sức đề kháng của vi rút yếu, dễ bị bất hoạt ở nhiệt độ 56 độ C trong vòng 30 phút. Vi rút mất độc lực dưới ánh sáng và các chất sát khuẩn nồng độ 2- 5%. Trong điều kiện lạnh 4 độ C vi rút sống từ vài tuần đến vài tháng, dưới 0 độ C sống được 3-4 năm.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới( WHO), bệnh dại phổ biến trên toàn thế giới. Mỗi năm có trên 10 triệu người bị súc vật dại hoặc nghi dại cắn phải đi điều trị dự phòng bằng văc xin dại. Có khoảng 60.000-70.000 người bị chết do bệnh dại. Chính nguồn virus dại khu trú từ động vật hoang dã là nguồn lây truyền virus dại thường xuyên sang động vật nuôi như: chó, mèo, trâu , bò, v.v... trong đó chó, mèo mắc bệnh dại nhiều nhất.  Ở nước ta, chó nhà nuôi là nguồn truyền bệnh dại cho người nhiều nhất (95- 97%) sau đó là mèo. Các động vật khác nếu bị cắn vẫn cần phải đến các điểm tiêm phòng dại để được khám và hướng dẫn xử lý

Triệu chứng

Bệnh dại ở chó có 2 thể điển hình: Thể điên điên cuồng và thể bại liệt

- Thể điên cuồng:  thường rất hung dữ, có thể chia làm 3 thời kỳ:

+ Thời kỳ đầu: Con vật bứt rứt, lo lắng, có khi quấn quýt chủ hơn, hoặc buồn rầu. Con vật ăn nhiều hơn bình thường, có thể sốt. Thời kỳ này chỉ trong vài giờ nhưng cũng có khi tới 1- 2 ngày. Nước dãi có thể chứa vi rút Dại.

+ Thời kỳ phát bệnh: Con vật luôn cử động, mồm khó nuốt như bị hóc xương, tiếng sủa và kêu khàn, thường kéo dài và cuối cùng rướn cao lên thành những tiếng hú ghê rợn. Bất cứ một sự kích thích đều làm cho chó lên cơn dại, cắn người và chạy rông cắn xé khắp nơi. Phạm vi hoạt động của chó dại rất rộng khoảng 60km. Vì vậy, chó dại rất nguy hiểm, là mối nguy cơ lớn truyền bệnh dại cho người và các súc vật khác.

+ Thời kỳ bại liệt: con vật gầy mòn, mắt lõm sâu, phờ phạc, kêu thất thanh, nước dãi chảy, hàm trễ xuống không nuốt được nữa. Bại liệt bộ phận sau làm con vật xiêu vẹo, đi phân táo bón, bí tiểu tiện, cuối cùng vật ngã xuống và chết.

- Thể bại liệt: Con vật buồn rầu, ủ rũ, liệt ở một bộ phận hay nửa người, liệt cơ hàm làm cho mõm luôn hé mở. Hàm dưới trễ xuống, lưỡi thè ra, nước dãi chảy tự do. Con vật không cắn không sủa được gọi là thể câm. Bệnh tiến triển từ  2 - 7 ngày, thường là 2 - 3 ngày, sau đó con vật chết.

Triệu chứng dại ở mèo: Mèo bị dại ít hơn chó, tiến triển tương tự chó. Mèo bị dại nấp mình vào chỗ vắng, tối, không ở yên một chỗ, tiếng kêu như động dục. Nếu chạm vào, nó nổi cơn hung dữ cắn, cào. Răng và móng vuốt của mèo gây ra vết thương sâu, tạo điều kiện cho virus dại dễ xâm nhập. Đôi khi mèo dại không có biểu hiện hung dữ mà chỉ bại liệt chân sau.

Xử lý khi Người bị súc vật dại, nghi dại cắn

Khi bị chó, mèo dại, nghi dại cắn hoặc tiếp xúc với chúng, phải coi đó là trường hợp cấp cứu. Tiến hành rửa ngay thật kỹ vết thương bằng nước xà phòng đặc, nước muối hoà đặc, dội nước sạch nhiều lần, bôi chất sát khuẩn như cồn, cồn iốt đậm đặc... Mục đích xử lý tại chỗ vết thương là để sát khuẩn, làm giảm đến mức tối thiểu lượng virus dại tại nơi xâm nhập. Sau đó phải đến các điểm tiêm phòng dại để được các Y, Bác sĩ khám và có biện pháp xử lý cụ thể.

BẢNG CHỈ ĐỊNH TIÊM VĂC XIN DẠI VÀ HUYẾT THANH KHÁNG DẠI

Những trường hợp nào chỉ cần theo dõi chó, mèo

Trường hợp vết cắn rất nhẹ, xa thần kinh trung ương (ví dụ ở cẳng chân). Tại thời điểm cắn người, con vật sống bình thường, không có dấu hiệu nghi ngờ dại. Tại nơi bị con vật cắn, không phát hiện có bệnh dại ở súc vật.

Cần theo dõi con vật 15 ngày. Trong thời gian theo dõi, con vật có biểu hiện không bình thường như: ốm, bỏ ăn, chết, mất tích, bán hoặc mổ thịt... bệnh nhân phải đến điểm tiêm phòng dại để được điều trị dự phòng ngay. Nếu sau 15 ngày kể từ khi bị con vật cắn, tiếp xúc mà con vật đó vẫn sống bình thường thì không cần điều trị dự phòng.

Điều cần chú ý để tiêm phòng đạt hiệu quả

- Phải tiêm sớm ngay sau khi bị cắn hoặc tiếp xúc với con vật bị dại, nghi dại.

- Phải tiêm đủ số mũi, đúng khoảng cách giữa các mũi tiêm theo chỉ định của bác sĩ đối với từng loại vaccin dại và phác đồ tiêm.

- Phảt tiêm đúng liều lượng, đúng kỹ thuật và vaccin phải được bảo quản ở nhiệt độ 4oC - 8oC.

- Trong thời gian tiêm không làm việc quá sức, không uống rượu và chất kích thích.

-  Không dùng các thuốc dạng corticoid, ACTH, thuốc làm giảm miễn dịch... trong và sau khi tiêm phòng dại 6 tháng.

Phản ứng sau tiêm văc xin

- Việt Nam hiện đang sử dụng vaccin dại tế bào rất an toàn, hiệu quả bảo vệ cao. Có thể có một số phản ứng: ngứa, đỏ tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, nhức đầu, buồn nôn... thường xảy ra ở bệnh nhân có cơ địa dị ứng, mắc bệnh mạn tính... Phản ứng xảy ra tự khỏi sau vài ngày, tuy nhiên vẫn phải theo dõi để có biện pháp xử lý kịp thời nếu có bất thường xảy ra.

- Mọi đối tượng khi bị phơi nhiễm hoặc có nguy cơ nhiễm virus dại cao đều  có thể tiêm vaccin dại. Với phụ nữ có thai, trẻ em nhỏ, những người có cơ địa dị ứng và mắc bệnh mạn tính... cần phải khám, theo dõi thận trọng hơn trong quá trình tiêm để xử lý kịp thời.

Các biện pháp chủ yếu để phòng được bệnh dại ?

- Những người bị bệnh dại lên cơn đều dẫn đến tử vong 100%, biện pháp duy nhất để phòng chống bệnh dại cần phải rửa thật kỹ vết thương, điều trị dự phòng bằng vaccin dại và HTKD càng sớm càng có hiệu quả.

-  Hạn chế nuôi chó. Chó nuôi phải xích, nhốt, rọ mõm. Diệt chó chạy rông, chó vô chủ, chó dại và nghi dại và nghiêm cấm mua bán chó tại nơi đang có dịch bệnh Dại.

-  Tiêm vaccin phòng dại đầy đủ cho súc vật theo hướng dẫn của ngành Thú y.

- Cán bộ thú y; người trực tiếp giết mổ, chế biến thực phẩm từ chó, mèo; người làm trong phòng thí nghiệm có virus dại... phải tiêm vaccin phòng bệnh dại  gây miễn dịch chủ động trước khi bị nhiễm.

- Khi xuất hiện súc vật nghi Dại phải báo cáo ngay cho chính quyền, y tế, thú y thôn bản và xã/phường, để có biện xử lý ngay con vật bị dại và những con vật đang sống tại đó.

- Phải chôn sâu xác những con vật bị dại cùng với các chất sát khuẩn như cloramin B, vôi bột...

TS Nguyễn Lương Tâm - GĐ Trung tâm YTDP tỉnh